U bosanskohercegovačkom društvu nije čudo da se događaju teške stvari, a problemi ne rješavaju ili rješavaju na štetu društva i njegovih dugoročnih interesa. Društveno bogatstvo rapidno se smanjuje, a raste bogatstvo malog broja aktera pljačke. Obim ulaganja u razvoj produkcije bitno je smanjen, a posebno je smanjeno ulaganje u budućnost, u obrazovanje i nauku. U te oblasti se ne ulaže ni ono nužno da se održi privid postojanja naučnog i duhovnog života.
Teške posljedice
Svi oblici ulaganja koji su postojali: javni fondovi, zaklade, državne nagrade, časopisi, krediti za izdavače, budžetsko finansiranje institucija nauke i kulture i državni otkup umjetnina su nestali ili smanjeni da se ne mogu spominjati. Ako je privatizacijom uništen najveći dio aktivne privrede, ako su stotine hiljada ljudi ostale bez posla, penzionisani ili bačeni na ulicu, ako su najvažnije naučne i kulturne institucije svedene ni na što, tada je namjerno stvoreno stanje koje pogađa sve sadašnje i buduće generacije i ugrožava budućnost zemlje u cjelini.
Koncepcijski i organizacijski haos i apsolutno smanjenje ulaganja u oblast nauke, obrazovanja i totalna destrukcija kvalitetnog sistema univerzitetskog obrazovanja proizvod su sadašnje politike i haotičnog sistema koji je ona instalirala. Velike štete nastaju zbog nebrige vlasti, primitivnog koncepta i definicija nauke i kulture kao domena lokalnih etničkih i za društvo u cjelini nebitnih oblasti, što, uz katastrofalno upravljanje i odlučivanje o nauci, duhovnom i umjetničkom radu i obrazovanju uopće, dovodi do stanja u kojem se na minimum svode mogućnosti adekvatnog obrazovanja i aktivnog uključenja u život mladih, iz čega nastaju teške i dugotrajne posljedice u svim oblastima života.
Ljudi koji prolaze kroz takav sistem obrazovanja nisu obrazovani, a posebno s obzirom na nivo koji se danas zahtijeva. Ali iz toga slijede štete zbog nedostatnog kvaliteta rada takvih ljudi, zbog izostanka proizvodnje naučnih rezultata, čime se udvostručuju štete i stvara stanje u kojem društvo ostaje bez intelektualne i naučne produkcije. Kvalitet intelektualnog rada se srozava do mjere kada obrazovni rad nije osnova za napredak, nego se i taj rad spušta na nivo na kojem se nalazi život našeg društva uopće. Niko više ne proizvodi uzorna znanja, mišljenja i moralne kriterije ponašanja, što zakiva cijelo društvo za katastrofalno stanje u kojem se nalazi.
S obzirom na to da su uništene sve naučne institucije, univerziteti su jedine institucije koje mogu da proizvode naučne rezultate i stvaraju naučne kadrove. To ih čini institucijama od najvećeg značaja za budućnost društva. Bez takvih institucija društvo nema budućnosti u vrijeme kada se napredak uopće temelji na rezultatima nauke i tehnologije. U tim je institucijama sabrano hiljadugodišnje iskustvo i razvijen koncept definicije ciljeva, metoda rada i kriterija djelovanja najboljih intelektualnih i moralnih snaga čovječanstva, od Platonove akademije do danas.
Upravo su univerziteti bili priznati kao nosioci izvrsnosti na najvažnijem polju ljudske aktivnosti, a to je nauka, razvoj mišljenja, duhovnog rada i moralne odgovornosti za život ljudstva. Zbog izuzetnog značaja, ove institucije su postale predmet brige i svjetovne i duhovne vlasti. Ali, upravo zbog toga što su univerziteti i naučne institucije bile najznačajnije institucije od kojih ovisi budućnost svijeta vlasti su nastojale da njima ovladaju i podvrgnu svojim interesima.
Oba spomenuta autoriteta su nastojala da nauci oduzmu pravo da na temelju naučnih principa i spoznaja formulira istine koje se tiču spoznaje o svijetu, ali i ljudima i društvu, tj. prostoru u kojem se ono razvija, a to je historijski i politički prostor. Politika je, stoga, često bila neprijatelj nauke i duha.
Kada je prosvijećenost dokazala da je nauka temelj budućnosti čovječanstva i da je kvalitet mišljenja i moralnih ciljeva jedini garant slobode i napretka, nastala je ideja modernog europskog univerziteta i definiran je odnos vlasti i univerziteta.
Međutim, nauka, kultura i obrazovanje u BiH u cjelini su razoreni kao respektabilne, samostalne i autonomne oblasti ljudskog rada i podvrgnuti su antikulturnim i nenaučnim kriterijima, kao što su etnički interesi, koncept obrazovanja kao profitabilne oblasti kojoj je cilj djelovanja zarada i vladavini stranačkih interesa u institucijama nauke i obrazovanja.
Politički stav
Tako su univerzitet i cjelokupna oblast nauke, kulture, umjetnosti i obrazovanja lišeni samostalnosti, mogućnosti za slobodan razvoj i izgradnju vlastitih kriterija u radu i podvrgnuti dominaciji anahronih političkih ideja i krivog razumijevanja i nauke i društva. Nauka je uništena s obzirom na funkciju izvora naučnih rezultata i na ulogu u životu, a univerzitet je sveden ni na što, jer su mu oduzete mogućnosti da postoji kao samostalni faktor u bilo kom smislu. Njime dominiraju primitivna i profiterska politička psihologija, nazadna ideologija i interesne oligarhije. S Obzirom na sve prethodno rečeno, postavlja se pitanje šta treba i mora da učini univerzitetska, naučna i uopće kulturna javnost kako bi otpočeo proces ozdravljenja najvažnije, ali teško bolesne oblasti društvenog rada.
Prvo, nužno je odbaciti primitivni i iz primitivne politike izvedeni koncept da su nauka, kultura i umjetnost stvar etničke sadržine i karaktera i da spadaju pod brigu i upravljanje etnički definiranih političkih faktora. Taj reakcionarni stav nužno je radikalno javno odbaciti i likvidirati sve kantonalne i entitetske nadležnosti u tim oblastima stvarajući državno ministarstvo za vođenje poslova nauke, kulture i obrazovanja.
Drugo, nužno je odmah odbaciti koncept o nauci i obrazovanju kao biznisu i profitabilnim djelatnostima i vratiti ih pod finansijsku brigu društva (države) koje će finansirati ove oblasti rada u određenom odnosu i s obzirom na određene dijelove i sektore u kombinaciji s ulaganjima zainteresiranih institucija i građana za procese obrazovanja.
Treće, odvojiti državne i privatne institucije u ovoj oblasti i nominirati državne univerzitete, a ostale lokalne i privatne staviti pod režim lokalnog i privatnog finansiranja.
Da bi sve to bilo moguće, mora se univerzitet javno i kao zajednica studenata i profesora deklarirati u odnosu na status, ideje i ciljeve rada u nauci i obrazovanju i tako zastupati interese nauke i obrazovanja u prostoru politike. Ako želi biti samostalan, univerzitet kao cjelina ne može biti bez političkog stava u odnosu na vlastitu ulogu i budućnost, politička neutralnost je otvaranje vrata utjecaju nelegitimnih stranačkih interesa.
Autor: M. FILIPOVIĆ
